Kult św. Anny, matki Maryi i babki Jezusa, jest od dawna mocno zakorzeniony w chrześcijaństwie. Głębokie więzi rodzinne na Górnym Śląsku sprawiły, że św. Anna jako patronka małżeństw, matek, babć i wdów była czczona w sposób szczególny.

Zaowocowało to wielowiekową tradycją pielgrzymowania przed jej oblicze na Górę Świętej Anny.
Rzeźba w sanktuarium przedstawia trzy postacie. Św. Anna ukazana jest jako stojąca starsza kobieta trzymająca w ramionach dwoje dzieci. Na lewym ramieniu trzyma Córkę – Najświętszą Maryję Pannę a na prawym Wnuka – Pana Jezusa. Maryja podaje Dzieciątku złote jabłko. Figurka ma 52 cm wysokości. Wykonana jest z drewna lipowego. Nie wiadomo kiedy dodano 12 – centymetrowy postument z drewna bukowego. Polichromia przedstawia św. Annę w zielonej sukni (kolor nadziei) i czerwonym płaszczu (kolor miłości). W długą sukienkę jest również ubrana postać Maryi. Dzieciątko nie ma okrycia. Te szczegóły nie są widoczne, bo wszystkie trzy postacie okryte są jedną dekoracyjną suknią. Według historyków sztuki rzeźba powstała w drugiej połowie XV w.
Nie są znane żadne szczegóły na temat jej historii. Opowiadają o tym tylko legendy. Jedyny znany dokument pochodzi z początku XVI w. Napisany po łacinie pergamin mówi, że w otworze w główce rzeźby umieszczono relikwie św. Anny, które sprowadzono z klasztoru dominikanów w Villa we Francji w 1504 r. Do schyłku XIX w. figurę wystawiano w bocznym ołtarzu. W 1900 r. poświęcono przebudowany ołtarz główny z tronem dla cudownej figury. W nocy z 19 na 20.06.1941 r., po wypędzeniu franciszkanów z klasztoru przez hitlerowców, jeden z ojców zamienił oryginalną figurę św. Anny na kopię. Przekazano ją pod opiekę Sióstr Franciszkanek. Po wojnie wróciła do sanktuarium.
Pierwszy kościół zbudowano w tym miejscu przypuszczalnie w latach 1480 – 1485. Pierwsza wzmianka w dokumentach o kościele na Górze Chełmskiej pochodzi z 25.06.1516 r. Mówi o przekazaniu kaplicy przez fundatora proboszczowi z Leśnicy. W 1656 r. przybyli tu franciszkanie. Po kilkunastu latach rozbudowano kościół, a sto lat później drewniany klasztor zastąpiono murowanym. W 1673 r. kościół rozbudowano. Bazylika jest wybudowana w stylu gotycko – barokowym z elementami renesansowymi. Przed bazyliką znajduje się krużgankowy dziedziniec odpustowy z XVIII w. zwany Rajskim Placem. Od 1980 r. kościół posiada godność bazyliki mniejszej. 21.06.1983 r. Górę Świętej Anny odwiedził Ojciec Święty Jan Paweł II.
Na początku XVIII w. na zboczach Góry Świętej Anny powstał zespół kaplic kalwaryjskich, odwzorowujący układ miejsc w Jerozolimie, aby przybliżyć wiernym wydarzenia Męki Pańskiej.
W latach 1700 – 1709 wybudowano trzy duże kościoły i 30 małych kaplic, a później 7 pozostałych. Kalwarię nazywano Nową Jerozolimą. W XIX w. teren zadrzewiono. W latach 1912 – 1914
w starym kamieniołomie odwzorowano z wapienia i bazaltu grotę z Lourdes. Na przylegającym do niej terenie sprawuje się obecnie główne uroczystości w sanktuarium.

14.04.2004 r. Góra Świętej Anny została uznana za pomnik historii.
Na Górze św. Anny co roku w lipcu organizowane jest Święto Młodzieży.
Miejsce to odwiedza rocznie ok. 300 tys. pielgrzymów i turystów, w tym wielu z Niemiec i Czech.
Na Górze Świętej Anny znajdują się również: muzea misyjne i klasztorne, muzeum i pomnik Czynu Powstańczego i jeden z największych w Europie Środkowej amfiteatrów.