Zjawisko pielgrzymowania jest niemal tak stare jak historia ludzkości. Od wieków występuje nie tylko w chrześcijaństwie, ale również w wielu innych religiach, gdzie odgrywa ważną rolę i jest trwałą tradycją praktyk religijnych. Często pomijana jest obszerna historia pielgrzymowania innych wyznań, mimo że zawierają wiele podobieństw do pielgrzymek chrześcijańskich. Wiele religii traktuje pielgrzymkę do miejsc świętych jako obowiązek ciążący na każdym z wyznawców, inne zaś zaliczają ją do jednej z możliwych form pobożności. Przyjrzyjmy się zatem dokąd i w jakim celu pielgrzymują wyznawcy innych religii, a tym samym odkryjemy cechy wspólne łączące pielgrzymki religii niechrześcijańskich i pielgrzymki chrześcijan.

Pielgrzymki w judaizmie
Historia pielgrzymowania w tradycji Izraela sięga czasów Abrahama, któremu Bóg polecił opuszczenie Ur Chaldejskiego i udanie się do Kanaanu. Posłuszeństwo Abrahama stało się wzorem dla żydów, chrześcijan i muzułmanów. Przez swoje podporządkowanie i oddanie woli Bożej, Abraham uważany jest za ojca wiary i uświadamia wszystkim wierzącym, że mają wspólnego Boga. Od tamtego czasu powstało wiele ośrodków kultu i miejsc pielgrzymkowych, uświęconych przez obecność Boga oraz wydarzenia historii Narodu Izraela. Tradycja żydowska posiada cztery święte miasta: Hebron, Safes, Tyberiadę i Jerozolimę. Jednak centralnym i jedynym sanktuarium, do którego pielgrzymowali Żydzi została świątynia w Jerozolimie. Wpływ na to miał Król Dawid, który przyniósł Arkę Przymierza do miasta i umieścił ją na świętym wzgórzu Syjon, zaś jego syn, Salomon, wybudował świątynię, w której umieścił Arkę. Pielgrzymowanie stało się obowiązkiem wszystkich dorosłych Izraelitów płci męskiej. Każdy z nich musiał w ciągu roku zjawić się przed obliczem Boga w święto Paschy, Tygodni (Pięćdziesiątnicy) i Namiotów.

Pascha była pierwotnie wielkim świętem pielgrzymkowym, podczas którego Żydzi przybywali do Jerozolimy, aby świętować pamiątkę wyjścia z niewoli egipskiej. Pątnicy składali wówczas w świątyni krwawą ofiarę z baranka. Pięćdziesiąt dni po święcie Paschy odbywa się Święto Tygodni, podczas którego w czasach istnienia Świątyni, pielgrzymi ofiarowali w Jerozolimie pierwsze plony. Święto Namiotów, zwane Sukkot jest świętem obchodzonym z okazji zbioru owoców oraz przygotowa­nia wina. Podczas obchodów wierni budują namioty, w których mieszkają i spożywają posiłki.

Jak było w zwyczaju w każdej pobożnej, żydowskiej rodzinie, również Jezus w wieku dwunastu lat wraz ze swymi rodzicami, udał się do Jerozolimy na doroczne obchody Paschy. Kilkakrotnie udawał się tam również ze swymi uczniami. Doskonale obrazuje to jak starotestamentalne pielgrzymki religii niechrześcijańskich miały wpływ na kształtowanie się chrześcijańskich tradycji pielgrzymkowych.

Po zburzeniu świątyni przez Rzymian w 70 r., kult przeniesiony zo­stał do synagog i domów modlitwy. Istniejący do dziś jedynie Mur Zachodni zwany Ścianą Płaczu, nadal stanowi miejsce najświętsze oraz cel pielgrzymek Żydów z całego świata. Obecnie Żydzi najczęściej pielgrzymują do Jerozolimy w czasie świąt, szczególnie podczas tzw. „Dziesięciu Dni Pokuty”, które przeznaczone są na modlitwę, żal za popełnione grzechy, pokutę i oczyszczenie. Istotną rolę odgrywają także ośrodki pielgrzymkowe związane z grobami wybitnych rabinów i cadyków. Najczęściej  odwiedzaną  przez  pielgrzymów  nekropolią  jest cmentarz na Górze Oliwnej w Jerozolimie. Celem pielgrzymów jest również Mauzoleum Patriarchów w Hebronie wraz z grobem Abrahama.

Pielgrzymki w islamie
Wierny muzułmanin zobowiązany jest przez prawo Koranu do sumiennego wypełniania pięciu filarów islamu: wyznawania wiary w Jednego Boga, pięciokrotnej modlitwy w ciągu dnia, zachowania postu w miesiącu ramadan, obowiązkowej jałmużny dla biednych i potrzebujących oraz odbycia pielgrzymki do Mekki, najświętszego miasta islamu. Cztery pierwsze obowiązki są absolutnie konieczne i nie ma od nich odstępstw. Obowiązek udania się na pielgrzymkę do Mekki jest warunkowy. Oznacza to, że każdy muzułmanin powinien odbyć pielgrzymkę do świętego miasta przynajmniej raz w życiu, jeżeli jest do tego zdolny fizycznie, zdrowy na ciele i umyśle oraz jeśli pozwala mu na to sytuacja materialna. Osoby, które nie mogą wziąć udziału w pielgrzymce do Mekki, mogą wysłać w swoim imieniu zastępcę. Widać tu doskonale różnice pielgrzymki religii niechrześcijańskich i chrześcijańskich, gdzie w przypadku tych drugich, wędrówka do miejsc świętych nie jest obowiązkowa lecz dobrowolna. Prawo zakazuje pielgrzymowania kobietom, bez męskiego opiekuna. Ze względu na wyjątkowe znaczenie oraz uświęcenie Mekki dla tradycji islamu, nie mogą w niej przebywać wyznawcy innych religii.

Pielgrzymka do Mekki odbywa się według ściśle określonego rytuału, a obrzędy są bardziej rozbudowane w porównaniu z innymi religiami i posiadają nieco inne znaczenie. Wyróżnia się dwa rodzaje pielgrzymek: hadżdż i umra. Hadżdż określana jest jako pielgrzymka pełna i jest obowiązkowa dla każdego wyznawcy islamu. Ma charakter zbiorowy i odbywa się raz w roku, w miesiącu zu al-hidżdża, czyli w dwunastym miesiącu kalendarza muzułmańskiego, od 7 dnia do 13 dnia miesiąca.  Do pielgrzymki muzułmańskiej  nie zalicza się czasu podróży i drogi, którą musi pokonać pątnik. Pielgrzymką w islamie przede wszystkim jest obecność wiernego w mieście i na terenie świętego meczetu al-Haram oraz obrzędy, które można odprawić tylko na miejscu w Mekce. Do podstawowych należy zaliczyć przede wszystkim wejście w stan uświęcenia, wyrażony poprzez dokonanie rytualnego oczyszczenia, obmycia całego ciała oraz przywdziania białej szaty. Pielgrzymka rozpoczyna się 8 dnia wspomnianego miesiąca kazaniem w meczecie. Przez kolejne 3 dni wyznawcy wędrują po okolicy docierając do różnych symbolicznych miejsc. Ostatnim rytuałem jest symboliczne kamienowanie diabła, podczas którego wierni obrzucają drobnymi kamieniami trzy słupy, symbolizujące szatana, który nakłaniał Abrahama do złożenia w ofierze Izmaela. Na tym kończy się pielgrzymka. Wierni zdej­mują szaty i rozpoczynają największe święto tradycji islamu, Święto Ofiar, podczas którego całkowicie oddają się Bogu, upatrując w tym święcie zmartwych­wstania. Obowiązujące do dziś rytuały związane z pielgrzymowaniem do Mekki ustalił Mahomet, podczas swojej pierwszej pielgrzymki do miasta w 632 roku.

Mała pielgrzymka, zwana umrą ma charakter indywidualny, a jej czas nie jest określony. Najważniejszym jej elementem jest siedem rytualnych okrążeni dookoła Al-Kaaby i ucałowanie hadżaru (Czarnego Kamienia). Zgodnie z historią muzułmańską świątynię Al-Kaaby wzniósł Adam, praojciec  wszystkich  ludzi, a pomagać mieli mu przy tym aniołowie.

Ponadto muzułmanie mogą pielgrzymować do innych miast związanych z tra­dycją islamu. Niektóre pielgrzymki do grobów świętych muzułmańskich zwane zijara uważa się za równoważące pielgrzymkę do Mekki. Do najbardziej znanego ośrodka związanego z kultem zmarłych, zaliczana jest Medyna, miasto proro­ka Mahometa, w którym umarł i gdzie znajduje się jego grób, pomimo że sam Mahomet potępiał kult  zmarłych,  który  stanowi  współcześnie  istotny  element  islamu. 

Wierni Allaha pielgrzymują także do Jerozolimy, będącej trzecim świętym miastem islamu. Nawiedzają tam Kopułę Skały oraz meczet Al-Aksa. Miejsca te związane są z podróżą nocną Mahometa, kiedy to prorok na wierzchowcu, udał się ze „świętego miejsca” Mekki do „najdalszego miejsca” Jeruzalem. W Meczecie Al-Aksa znajduje się ślad stopy Mahometa, który prorok zostawił przed podróżą niebiańską, ponadto w meczecie znajduje się pierścień, do którego był przywiązany jego wierzchowiec. Jednak naj­cenniejszą relikwią są trzy włosy z brody Mahometa.

Pielgrzymki w Hinduizmie
Historia pielgrzymowania w hinduizmie posiada długą tradycje. Źródła historyczne podają, iż informacje na ten temat pochodzą już z IV w. p.n.e. Wymienionych zostało około 300 miejsc świętych, usytuowanych na 12 szlakach pielgrzymkowych. Szlaki te wiodły po subkontynencie indyjskim zgodnie z ruchem wskazówek zegara, biorąc swój początek w Puszkarze na północy kraju. Tak duża liczba miejsc świętych wynikała z faktu, iż bramini, kapłani hinduscy, dzięki swojej pozycji, mogli sami decydować o rozwoju kultu, poprzez wznoszenie ołtarzy w wybranych przez siebie miejscach, które z czasem zmieniały się w wielkie ośrodki pielgrzymkowe. Obecnie szczególne znaczenie dla życia religijnego hindusów posiada siedem świętych miast: Waranasi, Mathura, Haridwar, Kanchipuram, Dwarka, Ajodhja, Ujjain.

Pielgrzymowanie w hinduizmie jest uznawane jako podążanie drogą poprzednich wcieleń, zaś sposobem na wyzwolenie z kolejnych narodzin jest udanie się do miejsc świętych. W czasie pielgrzymki, hindus wypełnia podstawowe cele nakazane przez Wedy (święte księgi hinduizmu), dzięki czemu może osiągnąć moksze, czyli zaprzestanie przyjmowania kolejnych wcieleń po śmierci (reinkarnacji). Poza tym pielgrzymowanie jest manifestacją wiary, a także formą okazywania przynależności do wyznawanej religii, dzięki czemu kształtuje się poczucie jedności narodowej wszystkich Hindusów, co często łączy pielgrzymki religii niechrześcijańskich i chrześcijańskich.

Każdy Hindus pragnie choć raz w życiu udać się na pielgrzymkę do świętego miasta lub świętej rzeki. Podobnie jak w Islamie, jest to uwarunkowane względami finansowymi. Jednym z najważniejszych świętych miast hinduizmu, do którego udają się pielgrzymi jest Waranasi, położone nad rzeką Ganges. Ze względu na fakt, iż sytuacja ekonomiczna pozwala hindusom udać się tam dopiero na starość, często przyświeca im idea, aby umrzeć i zostać spalonym w Waranasi. Hindusi wierzą bowiem, że kąpiel w świętej rzece obmywa z grzechów, zaś prochy zmarłego wsypane do Gangesu zapewniają wyzwolenie duszy. Z tego powodu wzdłuż brzegów rzeki ustawione są liczne stosy pogrzebowe, gdyż odbywa się tam wiele kremacji.

Natężenie ruchu pielgrzymkowego wzrasta w okresie świąt. Jednym z wielkich hinduskich świąt jest Kumbhamela. Najznakomitsza z kumbhamel to Mahakumbhamela (wielka kumbhamela), która odbywa się co 12 lat na przemian w jednym z czterech miast: Allahabadzie, Haridwarze, Ujjainarze i Nasiku. Wówczas liczba pielgrzymów liczona jest w milionach. Mahakumbhamela, która odbyła się w Allahabadzie w 2001 roku, uznana została za największe zgromadzenie religijne w dziejach ludzkości, gdyż w uroczystościach brało wówczas udział około 70 milionów wiernych. Święto to ma szczególne znaczenie właśnie w tym mieście, gdyż położone jest u zbiegu trzech świętych rzek: Jamuny, Gangesu i mitologicznej, podziemnej Saraswati. Według wierzeń Hindusów, właśnie w tym miejscu Brahma odprawił pierwszą ofiarę po stworzeniu świata. Historia święta mówi, że przez dwanaście dni bogowie i demony walczyli o dzban kumbha z nektarem  nieśmiertelności. Cztery krople spadły na ziemię i z nich powstały miasta, dlatego Kumbhamela odbywa się właśnie w tych miejscach. Podczas pielgrzymki z okazji tego święta, pątnicy składają ofiary oraz dokonują rytualnej kąpieli w świętej  rzece. 

W Hinduizmie praktykowane są także pielgrzymki w Himalaje do świętych miejsc takich jak np. góra Kajlas, a także aby spotkać się z joginami lub sadhu – wędrownym ascetą, żyjącym ściśle według zasad religii, który dąży swoim życiem do osiągnięcia wyzwolenia.

Zapraszamy do naszych poprzednich wpisów, w których można zapoznać się z zasadami jakie obowiązują odwiedzających podczas pielgrzymki do miejsc świętych również religii niechrześcijańskich:

• Savoir vivre w cerkwi
• Savoir vivre w meczecie
• Savoir vivre w synagodze